Jedna z najczęściej występujących chorób jelita grubego w społeczeństwach o wysokim poziomie cywilizacji.
około 1/3 populacji USA będzie miała chorobę uchyłkową do 50 roku życia
U 2/3 tej populacji choroba uchyłkowa wystąpi po 80 roku życia
U około 10-25% chorych z uchyłkowatością jelita grubego wystąpi zapalenie uchyłków - diverticulitis.
choroba uchyłkowa, sposoby jej leczenia, oraz patofizjologia jej rozwoju są obecnie jednym z głównych tematów zainteresowań koloproktologów.

Podstawowe pojęcia:

• Uchyłkowatość - obecność uchyłków w jelicie grubym
• choroba uchyłkowa - gama objawów związanych z uchyłkowatością, od nieznacznego bólu w lewym dolnym kwadrancie jamy brzusznej aż do powikłanego zapalenia uchyłków
• Zapalenie uchyłków - diverticulitis; infekcja i proces zapalny toczące się w obrębie uchyłka i w jego sąsiedztwie (peridiverticulitis)
• diverticular colitis - nowa jednostka nozologiczna wprowadzona ostatnio, oznaczająca obecność przewlekłego procesu zapalnego jelita grubego u chorych z uchyłkowatością

W warunkach prawidłowych obserwowane są propulsywne fale perystaltyczne, zapewniające prawidłowy pasaż treści kałowej. U chorych z uchyłkowatością obserwowane jest natomiast segmentacja jelita na komory zamknięte z obu stron. Kiedy odpływ treści jelitowej jest zablokowany obserwujemy podwyższenie ciśnienia wewnątrzjelitowego.
Uwarunkowania konstytucjonalne i behawioralne:

• budowa ciała
• aktywność fizyczna
• używki (nikotyna, kofeina)
• całkowita dzienna podaż kalorii.
• otyłość jest czynnikiem ryzyka wystąpienia objawów choroby uchyłkowej ma wpływ na motorykę przewodu pokarmowego, prowadząc do zwolnienia pasażu w jelicie grubym, oddziaływanie poprzez czynniki hormonalne, naczyniowe lub mechaniczne.

Zmiany morfologiczne dotyczą głównie

• budowy
• rozkładu
• funkcji mięśniówki gładkiej okrężnicy
• polegają przede wszystkim na zwiększeniu ilości wiązań krzyżowych kolagenu i zawartości elastyny w mięśniówce gładkiej

Objawy

• Ból zlokalizowany w podbrzuszu po lewej stronie (u 93-100% chorych), może być wywołany w niedługim czasie po spożyciu pokarmu (odruch żołądkowo - okrężniczy)!
• Podwyższenie temperatury ciała (u 57-100% chorych)
• leukocytoza (u 69-83% chorych).
• Do innych, mniej typowych objawów można zaliczyć:
  • nudności i wymioty
  • zaparcia
  • biegunkę
  • dysurię lub częstomocz.

W większości przypadków proces zapalny jest ograniczony do ściany jelita grubego, jego krezki, narządów sąsiednich oraz otrzewnej (tzw. peridiverticulitis) U chorych z perforacją uchyłka może być obecny ropień miednicy mniejszej lub okołookrężniczy z towarzyszącym znacznym podwyższeniem temperatury ciała. U chorych z perforacją uchyłka i rozlanym zapaleniem otrzewnej występuje z reguły uogólniony ból jamy brzusznej z towarzyszącą niedrożnością porażenną jelit.
Rozlane zapalenie otrzewnej może prowadzić do wystąpienia wstrząsu septycznego z zapaścią i ostrą niewydolnością krążenia. Znacznego stopnia zwężenie jelita grubego, które objawia się jako kolkowy ból brzucha, wzdęcia i zaparcia.
Zapalenie jelita grubego i ropień okołookrężniczy powoduje znaczną zlokalizowaną tkliwość przy palpacji z niekiedy wyczuwalnym guzem. W przypadku rozlanego zapalenia otrzewnej, w badaniu fizykalnym występuje: uogólniona tkliwość jamy brzusznej z obroną mięśniową i ściszeniem lub całkowitym brakiem perystaltyki. Znacznego stopnia rozdęcie jelita grubego budzi podejrzenie jego niedrożności.Obecność pneumaturii lub fecalurii jest objawem przetoki pomiędzy jelitem grubym i pęcherzem moczowym.

Powikłania uchyłkowatości:
Krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego u około 18% chorych z nagłymi, masywnymi krwawieniami z przewodu pokarmowego stanowi około 5% wszystkich nagłych przypadków chirurgicznych. Około 10-25% z nich wymaga leczenia operacyjnego. Krwawienie w przypadku uchyłkowatości ma charakter tętniczy i zatrzymuje się samoistnie w 80% przypadków - u około 25% chorych nawraca. Śródoperacyjna diagnostyka miejsca krwawienia jest daleka od doskonałości, dlatego też niektórzy chirurdzy skłaniają się w kierunku wykonywania prawie całkowitego usunięcia okrężnicy w tych przypadkach, w których ustalenie krwawienia w trakcie operacji jest niemożliwe. Zgodnie z wynikami najnowszych prac, po ustabilizowaniu stanu chorego powinno się wykonać diagnostykę w celu ustalenia źródła krwawienia - badanie kolonoskopowe. Badanie to powinno jednocześnie być poprzedzone endoskopią górnego odcinka przewodu pokarmowego, gdyż u około 10% chorych krwawiących z dolnego odcinka przewodu pokarmowego źródłem może być także odcinek przewodu pokarmowego proksymalny w stosunku do więzadła Treitza. Wykonanie pełnej kolonoskopii ma nie tylko wartość diagnostyczną, ale umożliwia także wykonanie hemostazy. W ostatnich latach sugeruje się wykoynwanie w pierwszym rzędzie badania angiograficznego

Klasyfikacja zapalenia uchyłków jelita grubego według Hinchey'a

• Stopień I Zapalenie uchyłków z wytworzeniem ropnia okołookrężniczego
• Stopień II Zapalenie uchyłków z wytworzeniem ropnia odległego (w miednicy lub przestrzeni zaotrzewnowej)
• Stopień III Zapalenie uchyłków z rozlanym ropnym zapaleniem otrzewnej
• Stopień IV Zapalenie uchyłków z rozlanym kałowym zapaleniem otrzewnej

Leczenie operacyjne

Wskazaniami do zabiegu elektywnego są:

• dwa lub więcej epizody ostrego zapalenia uchyłków, które były z powodzeniem wyleczone zachowawczo (skuteczność leczenia zachowawczego zmniejsza się przy każdym następnym nawrocie choroby i po trzecim wynosi tylko 6%);
• pierwszy epizod ostrego zapalenia uchyłków u chorego poniżej 40 roku życia pierwszy epizod z towarzyszącą okrytą perforacją jelita grubego, niedrożnością lub zwężeniem jelita grubego objęcie przez proces zapalny układu moczowego
• podejrzenie raka jelita grubego. Ponieważ znakomita większość chorych ma zajętą procesem chorobowym wyłącznie esicę, rzadko wykonuje się resekcję innych odcinków jelita grubego. U pacjentów z chorobą uchyłkową o niewielkim nasileniu (tzw. smoldering diverticulitis), ograniczoną jedynie do esicy możliwe jest wykonanie zabiegu poprzez około 20cm nacięcie w okolicy pępka i podbrzusza po stronie lewej.

Wyniki leczenia

U około 20% chorych u których pierwszy atak zapalenia uchyłków zdołano opanować leczeniem zachowawczym wystąpi nawrót choroby, który będzie wymagał leczenia operacyjnego u 25% chorych. Czas hospitalizacji przy wykonywaniu zabiegów elektywnych wynosi typowo od 5 do 7 dni. Ponieważ chorzy ci z reguły nie wymagają rozległych resekcji jelita grubego, jego pooperacyjna czynność jest z reguły prawidłowa. Po zakończonej sukcesem operacji z wytworzeniem zespolenia pierwotnego nawrót choroby uchyłkowej wynosi poniżej 5%, może jednak być większy, jeżeli zakres resekcji nie obejmuje połączenia esiczo ? odbytniczego. Około 15-20% chorych wymaga interwencji chirurgicznej już przy pierwszym ataku zapalenia uchyłków jelita grubego z powodu rozlanego zapalenia otrzewnej, wytworzenia ropnia lub przetoki.